Pijn bij konijnen

Pijn, wat is dat eigenlijk en hoe ontstaat pijn? 

Pijn heeft bij zowel mensen als dieren een functie maar wat is pijn eigenlijk? Hoe ontstaat pijn en wat is de functie eigenlijk van pijn? Pijn is bij konijnen vaak moeilijk te herkennen. Uitingen van pijn zijn bij konijnen vaak subtiel omdat konijnen van nature prooidieren zijn en pijn (zwakte) laten zien kan dodelijk zijn! Tamme (huis)konijnen stammen af van wilde konijnen. Huiskonijnen zijn rond de negentiende eeuw gedomesticeerd en hebben nog veel instinctieve gedragingen zoals het subtiel uiten van pijn. Pijn bij konijnen is zeker te herkennen maar dan dien je als observant wel te weten waar op gelet dient te worden. 

Definitie van pijn

Pijn is een prikkel die niet als fijn wordt ervaren. Het voorgaande is natuurlijk erg kort door de bocht dus hieronder wordt de definitie gedeeld.

Volgens de International Association for the Study of Pain wordt pijn gedefinieerd als een onplezierige sensorische en emotionele gewaarwording geassocieerd met actuele of potentiële weefsel beschadiging, of beschreven in termen van beschadiging. De International Association for the Study of Pain is een internationale wetenschappelijke samenleving die onderzoek, onderwijs en beleid bevordert voor het begrijpen, voorkomen en behandelen van pijn. IASP werd in 1973 opgericht onder leiding van John J. Bonica.

Hoe voelt pijn?

Pijn is een onplezierige prikkel die wordt verstuurd naar de hersenen. 

Als er een pijnprikkel wordt gevoeld, voelt een mens of dier deze met de sensorische zenuwen. De sensorische zenuwen sturen vervolgens signalen door naar de hersenen. De hersenen verwerken de signalen en sturen vervolgens de signalen terug naar de spieren om te bewegen (bijvoorbeeld je hand wegtrekken van een kokende waterketel). Pijn heeft zijn beginpunt dus bij de zenuwen. Zenuwen een lichaam geven signalen uit de hersenen door aan de spieren en de organen. Omgekeerd kunnen de huid en organen signalen doorgeven aan de hersenen, een zenuw is dus in feite een communicatiemiddel.

Pijn voelen die er niet is

Soms wordt pijn gevoeld die geen functie heeft. 

Bij zenuwpijn (ookwel neuropathische pijn) gaat het specifiek over pijn als gevolg van een beschadiging in het zenuwstelsel, hierdoor ontstaan pijnprikkels die geen functie hebben. “Het zenuwstelsel is het orgaansysteem dat bij dieren een coördinerende rol speelt bij alle handelingen, zoals het aansturen van de spieren, het verwerken van zintuiglijke prikkels en bij hogere diersoorten de emotionele en cognitieve processen” Zenuwpijn kan ontstaan door beschadiging van één zenuw, van een bundel zenuwen, van het ruggenmerg of van de hersenen.
 

Wat is de functie van pijn?

Pijn heeft een functie, de funtie wordt hieronder beschreven.

Pijn heeft een belangrijke functie in het lichaam van ieder mens en dier. Pijn heeft een waarschuwende functie, het waarschuwt een mens of dier bij (dreigende) schade aan het lichaam. Pijn zorgt ervoor dat het individue maatregelen kan nemen en ervoor kan zorgen dat het lichaam op tijd kan herstellen.

 

Wat gebeurt er in het lichaam bij pijn?

Een pijnprikkel zet een proces in gang, hieronder wordt verder ingegaan op dit proces.

Als een mens of dier een pijnprikkel voelt, voel deze dit met de sensorische zenuwen. Er is al hierboven al eerder over sensorische zenuwen geschreven maar wat zijn sensorische zenuwen. De sensorische zenuwen van een lichaam van mens of dier geven informatie door vanuit het lichaam aan de hersenen. Deze informatie komt uit de zintuigen. Zintuigen zijn gespecialiseerde organen dat een mens of dier in staat stelt bepaalde, voor het zintuig specifieke, prikkels waar te nemen. De vijf zintuigen van mensen en dieren zijn als volgt: zicht, gehoor, reukzin, smaakzin en tastzin. Een prikkel (stimulus) is een verandering in de uitwendige of inwendige omgeving waarop een organisme reageert via een respons. Even terug naar sensorische zenuwen, deze zenuwen geven dus informatie door vanut het lichaam aan de hersenen, denk hierbij aan bijvoorbeeld pijn, warmte, kou en de positie van je lichaam. In het geval van pijn kunnen de hersenen signalen terug sturen naar de spieren om te bewegen (bijvoorbeeld in het geval van een mens dat zijn of haar je hand wegtrekken van een kokende waterketel). Pijn begint dus bij de zenuwen.

Pijn bij konijnen als prooidier

Pijn, wat betekent dit in het geval van pijn bij konijnen.

Nu er een uitleg is gegeven van het fenomeen “pijn” voelen kan er ingegaan worden op pijn bij konijnen en waarom het belangrijk is om adequaat te handelen indien een konijn tekenen van pijn vertoont. Een konijn is van nature een prooidier en zal instinctief pijn verbergen totdat het te erg is en niet meer te verbergen is. Een prooidier zal zijn pijn verbergen omdat een roofdier een zwakker lijkend dier (ziek konijn) sneller zal grijpen om te doden en op te eten. Huiskonijnen stammen van wilde konijnen af en hebben ook zeker instinctieve gedragingen die wilde konijnen ook hebben en dit geldt ook voor het verbergen van pijn.

 

Een eigenaar die een konijn goed kent, lichaamstaal herkent en de signalen van pijn en ziekte herkent ziet snel wanneer een konijn zich afwijkend gedraagt. Afwijkend gedrag, is gedrag dat anders is dan normaal. Denk bij afwijkend gedrag aan niet willen eten, veel meer liggen, zich afzonderen etc. Bij afwijkend gedrag beoordelen is het van groot belang dat degene die dit gedrag als afwijkend bestempeld dit baseert op kennis van het konijn. Lichaamstaal herkenen en de signalen van pijn herkennen is dus van groot belang en zelfs van levensbelang. Lichaamstaal is een vorm van non-verbale communicatie die net zoals gesproken of geschreven taal veel inhoudelijke informatie kan overbrengen, konijnen communiceren over het algemeen alleen met lichaamstaal.

 

Zes belangrijke punten om op te letten

Een konijn laat pijn niet zo snel  zien omdat het dus een prooidier is. Voor een eigenaar van een konijn kan het dus moeilijk zijn om pijn uitingen te herkennen en tijdig te handelen.

Pijn herkennen, hoe doe je dit als eigenaar? Belangrijk bij pijn herkennen is dat je algemene lichaamstaal kent en algemene kennis hebt van konijnen. Verder is het belangrijk dat je als eigenaar je eigen konijn(en) kent en de baseline (basislijn - de basis waarvan je als eignaar uit kunt gaan) kent en op deze manier met al deze vaardigheden tijdig afwijkend gedrag kunt herkennen.

Zes punten om op te letten als konijneneignaar:
Eet- en dringedrag
Wanneer een konijn niet meer eet en of drinkt is dit een duidelijk signaal dat er iets goed mis is. Het is een signaal van het konijn dat het de eventuele pijn die het konijn voelt niet meer kan verbergen. Neem in dit geval meteen contact op met een (konijnkundige) dierenarts en geef een duidelijke omschrijving van wat er waargenomen wordt. Een konijn dat niet eet (en/of drinkt) is altijd een urgent geval! Indien een konijn meer of minder drinkt kan dit ook een signaal zijn dat er een medische oorzaak is. 

Ontlasting
Indien de ontlasting van een konijn er afwijkend uitziet; kleine keutels, geen keutels, keutels die aaneengebonden zitten (kettingkeutels)? Worden er regelmatig blindedarmkeutels gevonden of heeft het konijn plakpoep of diarree dan wordt ook zeker geadviseerd om contact op te nemen met een (konijnkundige) dierenarts voor passend advies.
Plast een konijn opeens veel meer of juist minder? Wijkt de kleur van de urine opeens af en heeft de urine een rode of oranje kleur? Het kan zijn de de kleur van de urine afwijkend is door voeding die gegeten is. Indien er geen voeding gegeven wordt waar kleurstoffen inzitten zoals bijvoorbeeld wortel dan kan het zijn om toch even als eigenaar contact op te nemen met een (konijnkundige) dierenarts voor passend advies en mogelijk een (lichamelijk) onderzoek. Van nature hoort urine van een konijn er troebel uit te zien. Hoe troebel de urine eruit ziet kan per opname moment verschillen. Indien urine echt te troebel is dan kan dit een indicatie zijn dat een konijn last kan hebben van blaasgruis of dat er zelfs kans bestaat dat er blaasstenen (zijn) ontstaan. Blaasgruis en -stenen kunnen erg pijnlijk zijn dus neem bij twijfel altijd contact op met een (konijnkundige) dierenarts.

Gedrag en beweging
Reageert een konijn afwijkend (denk hierbij aan schrik gedrag maar ook bijvoorbeeld agressief gedrag) dan kan het zijn dat er mogelijk een medische oorzaak is. Elke gedragsverandering dient een eigenaar te herkennen, goed in de gaten te houden en ernaar te handelen indien nodig. Ook in het geval van een vervandering van gedrag kan een eigenaar (telefonisch) advies inwinnen bij een (konijnkundige) dierenkliniek. Gedraagt een konijn zich afwijkend (denk hierbij aan het minder actief zijn, zich afzonderen, raar gaan liggen, is een konijn actiever dan normaal of onrustig etc.) dan kan het zeker zijn dat een medisch probleem de oorzaak is van dit gedrag. Uiteraard is het belangrijk om dit gedrag tijdig te signaleren en het is belangrijk om dit in context te plaatsen. Bij twijfel kan een eigenaar altijd contact opnemen met een (konijnkundige) dierenkliniek voor passend advies.

Huid en vacht
De elasticiteit van de huid maar ook de vacht van een konijn kan veel over de gezondheid vertellen op het moment van waarnemen. Als je het vel van de rug optilt dient het vlot terug te vallen. Indien dit traag gebeurt kan het zijn dat een konijn uitgedroogd is. De vacht van een gezond konijn ziet er glad uit en heeft een mooie glans en dikte. Indien dit bij een konijn opeens afwijkt kan het zijn dat er een medische oorzaak is. Bij twijfel is het aan te raden om contact op te nemen met een (konijnkundige) dierenarts.

Meten is weten!
Weeg een konijn eens per periode. Door een konijn periodiek te wegen kun je als eigenaar mogelijk een medisch probleem sneller ontdekken. Valt een konijn zonder aanwijsbare reden af, neem dan contact op met een (konijnkundige) dierenarts want dit kan een indicatie zijn dat er medisch iets niet in orde is. Observeer dagelijks het konijn, zodat er tijdig afwijkingen herkent worden. Bij twijfel is het altijd verstandig om direct contact te zoeken met een (konijnkundige) dierenkliniek om een beoordeling te laten maken door een professional. Als een konijn laat zien dat het ziek is dan komt hulp voor een konijn nog wel eens te laat. Een konijn dat ziek oogt is altijd een spoedgeval!

Herken pijn bij konijnen

Pijn herkenen is zeer belangrijk. Pijn kun je bij mensen maar ook bij dieren (ook) herkennen aan lichaamstaal en gedrag.

Een konijn kan afwijkend gedrag vertonen indien het ziek is.

Gedragsuitingen: een konijn kan apatisch gedrag gaan vertonen en heeft vaak een verminderde eetlust. Een konijn kan zich afzonderen en stil in een hoekje gaan zitten en niet reageren op geluiden of beweging van buitenaf.

Uitingen via de ogen:
- gesloten of half-dichtgeknepen ogen: de ogen van een konijn met pijn zullen meer dichtgeknepen zijn (de blik is niet ontspannen)
- diepliggende ogen: bij pijn kunnen de ogen ook dieper worden teruggetrokken in de oogkas.
- uitpuilende ogen: soms kunnen de ogen bij een konijn met pijn juist uitpuilen.

Uitingen via de oren: oren kunnen anders gaan staan. Staande oren kunnen konijnen laten hangen of een konijn kan deze achterwaarts houden. Steeds met de kop schudden zonder dat van vrolijkheid sprake is kan eventueel ook een uiting zijn van een medisch probleem.

Uitingen d.m.v. lichaamshouding: vreemde lichaamshouding aannemen. Het steeds gaan verliggen, het opstaan en een klein stukje lopen en weer gaan liggen. Ineen gedoken liggen, ongemakkelijk liggen etc.

 

Allround dierenarts versus een konijnkundige dierenarts

Dierenartsen hebben veel kennis en ervaring, maar weet als eigenaar dat er een verschil is tussen een allround dierenarts en een konijnkundige dierenarts. 

Het verschil tussen een allround dierenarts en een konijnkundige dierenarts in Nederland wordt hier kort uitgelegd (voor België gelden mogelijk andere opleidingen etc.) Een allround dierenarts is een dierenarts die huisdieren behandelt en hier een studie van minimaal 6 jaar voor heeft gevolgd waarvan 3 jaar voor basisvaardigheden bij honden, katten en exotische dieren*. Helaas vallen konijnen in de opleiding tot dierenarts onder exotische dieren. Exotische dieren komen helaas in Nederland minimaal aan bod tijdens de opleiding. Het is vervolgens aan de dierenarts om te bepalen of deze verdere scholing volgt op het gebied van geneeskunde voor konijnen. Een dierenarts gespecialiseerd in konijnen heeft extra scholing gevolgd en de dierenkliniek heeft (vaak) geinvesteerd in speciale apparatuur die gebruikt kan worden bij konijnen. Een allround dierenarts is niet per definitie niet kundig maar het kan zijn dat er minder kennis in huis is evenals de juiste apparatuur om konijnen de beste gespecialiseerde zorg te geven. Indien er een keuze bestaat dan zou de voorkeur ten alle tijden uit moeten gaan naar een specialist in konijnen omdat konijnen complexe dieren zijn ookal denkt men dat dit niet het geval is. Er bestaat nog altijd een misvatting dat konijnen gemakkelijke dieren zijn, dit is niet het geval!


*De opleiding tot dierenarts bestaat uit een driejarige bacheloropleiding Diergeneeskunde gevolgd door een driejarige masteropleiding Diergeneeskunde. Binnen de masteropleiding is specialisatie mogelijk, bijvoorbeeld op het gebied van One Health waarbij de gezondheid van mensen en dieren in relatie tot de omgeving centraal staan. De masteropleiding Diergeneeskunde leidt op tot dierenartsen met een algemene bevoegdheid. - Faculteit Dierengeneeskunde Universiteit van Utrecht